ترکی کشی ایلاقیترکی کشی ایلاقی (سدۀ ۴ق/۱۰م)، شاعر عصر سامانی بود. ۱ - معرفی اجمالیشرح زندگی او به درستی دانسته نیست. دربارۀ زادگاه وی، ولایت ایلاق، لسترنج [۱]
لسترنج، گ، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ج۱، ص۵۱۴، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، ۱۳۳۷ش.
می‌نویسد که این ولایت در جنوب رودخانۀ ایلاق و شمال رود سیحون، متصل به چاچ و مشتمل بر ۲۰ شهر مهم بوده که محل آن‌ها هنوز شناخته نشده است. از متقدمان، احتمالاً پیش از همه، منوچهری دامغانی (د ۴۳۲ق)، شاعر عهد سلطان محمود (حک ۳۶۰-۴۲۱ق) و سلطان مسعود غزنوی (حک ۴۲۱-۴۳۲ق)، در قصیدۀ ۷۵ بیتی لغز شمع که از شاعران صاحب‌نام دعوت می‌کند تا بیایند و شعر استادش عنصری را بشنوند، ترکی‌کشی را با کنیۀ بوذر می‌خواند و او را در ردیف شاعرانی چون فرزدق و زهیر و لُبید و بشّار و رودکی قرار می‌دهد. [۲]
منوچهری دامغانی، دیوان، ج۱، ص۷۳، بیت ۱۰۴۶، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۳۸ش.
۲ - دیدگاه شعرا درباره نام ویرادویانی (نیمۀ دوم سدۀ ۵ ق) با آوردن غزلی ۶ بیتی بدون حرف الف از وی، [۳]
هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، ج۱، ص۱۱۷۹، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
او را حسین ایلاقی می‌خواند و هنرش را می‌ستاید. [۴]
رادویانی، محمد، ترجمان البلاغه، ج۱، ص۱۰۸، به کوشش احمد آتش، تهران، ۱۳۶۲ش.
[۵]
رشید وطواط، حدائق السحر فی دقائق الشعر، ج۱، ص۶۵-۶۶، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۰۸ش.
اسدی طوسی (د ۴۶۵ق) او را با نام ترکی‌کشی، [۶]
اسدی طوسی، لغت فرس، ج۱، ص۱۳۲، به کوشش فتح‌الله مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران، ۱۳۶۵ش.
عوفی [۷]
عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۲۶، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
و به تقلید از وی واله داغستانی، [۸]
واله داغستانی، ریاض الشعراء، ج۱، ص۱۴۰، تهران، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۴۳۰۴.
او را با نام ترکی‌کشی ایلاقی، و سرانجام اوحدی بلیانی [۹]
اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۱۴۰، تهران، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۵۳۲۴.
با همین عنوان ترکی‌کشی ایلاقی معرفی می‌کنند و هریک با تعابیری شاعرانه پایگاه او را در شعر و ادب، به استناد ابیات معدود (حدود ۱۲ بیت)، اما بلند بازمانده از وی ستوده‌اند. ۳ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ تهرانی، الذریعة. (۲) امداد، حسن، سیمای شاعران فارس در هزار سال، تهران، ۱۳۷۷ش. (۳) اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، تهران، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۵۳۲۴. (۴) ترکی نورمحلی، ترک علی‌شاه، سخنوران چشم دیده، دکن، چ سنگی. (۵) رادویانی، محمد، ترجمان البلاغه، به کوشش احمد آتش، تهران، ۱۳۶۲ش. (۶) رشید وطواط، حدائق السحر فی دقائق الشعر، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۰۸ش. (۷) رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارسی، تهران، ۱۳۳۸ش. (۸) فرصت، محمدنصیر، تذکرۀ شعرای دارالعلم شیراز، به کوشش منصور رستگار فسایی، شیراز، ۱۳۷۵ش. (۹) عبدالرشید، تذکرۀ شعرای پنجاب، لاهور، ۱۳۴۶ش. (۱۰) عوفی، محمد، لباب الالباب، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م. (۱۱) گلچین معانی، احمد، تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران، ۱۳۴۸ش. (۱۲) لسترنج، گ، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، ۱۳۳۷ش. (۱۳) اسدی طوسی، لغت فرس، به کوشش فتح‌الله مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران، ۱۳۶۵ش. (۱۴) مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، ۱۳۳۷ش. (۱۵) منزوی، خطی. (۱۶) منوچهری دامغانی، دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۳۸ش. (۱۷) نقوی، علیرضا، تذکره‌نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران، ۱۳۴۳ش. (۱۸) نوشاهی، عارف، فهرست کتابهای فارسی چاپ سنگی، لاهور، ۱۹۸۶م. (۱۹) واله داغستانی، ریاض الشعراء، تهران، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۴۳۰۴. (۲۰) هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ترکی کشی ایلاقی»، شماره۵۸۹۳. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|